Kapliczki przydrożne w Ponicach

          Kapliczki przydrożne są niezwykle charakterystyczne dla pejzażu polskich wsi, a kojarzy się je z kulturą i tradycją chrześcijańską, chociaż ich geneza ma niewątpliwie rodowód pogański. Naukowcy najczęściej wskazują na to, że powstawanie ich ma związek z kultem przodków, a lokalizacja ich przy drogach lub na skrzyżowaniach interpretowana jest w kategorii zagospodarowania przestrzeni świętej i magicznego znaczenia jej granic.

      Mimo ich powszechnej obecności na terenie całej Polski, to liczba tych obiektów w Ponicach może wprawić w osłupienie, gdyż na  obszarze kilkukilometrowego łańcucha zabudowań wiejskich występuje ponad 40 kapliczek i krzyży przydrożnych ![1]

Ich ilość byłaby jeszcze większa, gdyby nie fakt ich usuwania z różnych powodów ( wycinanie drzew, budowa nowego domu, działalność żywiołów, świadoma dewastacja, kradzież lub przejmowanie tych obiektów przez instytucje publiczne, np. muzea)

Niezwykle charakterystyczną cechą kapliczek w Ponicach jest fakt ich lokalizacji w pobliżu szlaków komunikacyjnych, tzn. wzdłuż drogi głównej, dróg osiedlowych i polnych.

Takie rozmieszczenie kapliczek ma wymiar symbolu, w którym drogę można traktować jako nieustanny marsz człowieka ku swemu przeznaczeniu, marsz, w którym kapliczki są niemymi tego świadkami i jednocześnie towarzyszami podróży.

     Kapliczki w Ponicach są niezwykle zróżnicowane wiekowo, a ustalenie ich datacji i intencji powstania jest trudne z uwagi na brak źródeł historycznych. Pod względem formy wśród kapliczek przeważają wykonane z drewna, niewielkie, nadrzewne lub nasłupne, dwuspadowe skrzyneczki. Obok nich pojawiają się także kapliczki naziemne, najczęściej dwu- lub trzykondygnacyjne obiekty zbudowane ze zwykłego kamienia rzecznego.

Wytwory te są najczęściej dziełem miejscowych rzemieślników, a wyposażenie kapliczek stanowią zazwyczaj wizerunki przywożone z pobliskich sanktuariów lub kupowane w sklepach z dewocjonaliami.

Wśród intencji kapliczkowych przeważają dziękczynne, w których fundatorzy wyrażają wdzięczność za pomyślne rozwiązanie swoich problemów. Zbliżone do nich kapliczki błagalne są wyrazem codziennych trosk i ukrytych pragnień ich autorów, zaś kapliczki pokutne – świadectwem ludzkich tragedii.

Obrzędowość związana z kapliczkami ogranicza się w tej chwili do nielicznych już nabożeństw majowych ( kapliczka na Zborkówce). Chociaż większość z nich posiada swoich opiekunów, to stan techniczny kilku z nich, zwł. na Katrynówce, budzi poważny niepokój.

Dlatego ciągle aktualne wydaje się wezwanie znanego etnografa - Z. Glogera „ Stare te zabytki sztuki wiejskiej giną z rokiem każdym…dopóki więc istnieją tu i ówdzie, choć nie zawsze piękne i ciekawe, ale dające obraz miejscowej kultury, powinny być choćby ołówkiem lub fotografią ocalone…”[2] .                                            

Opracowanie:

 Stanisław Skawski