Jeśli będziesz czytał moje wiersze
– a będzie to wieczorem –
niech gwiazdy przy tobie staną!
Jeśli będziesz czytał moje wiersze
– a będzie to poranek –
niechaj miedze jak wstążki
wywiną się z mej książki
i pachną ci kwiatami wezbrane.
Antonina Zachara – Wnękowa urodziła się 16 czerwca 1894 roku w Olszówce koło Rabki. Ojciec poetki pochodził z Ciężkowic, a matka z Jasionowa. Olszówka, Poręba Wielka to miejsca, w których na krótko mieszkali. Na stałe osiedlili się w Rabce.
Pierwszą baśń napisała Antonina ze swą ukochaną siostrą Julią. Nosiła ona tytuł „Wigilijna jodełka” i została wydana własnym nakładem. Kiedy Julia wyszła za mąż i wyjechała na Litwę, Antonina udała się tam razem z nią. W Świętorzeczu koło Wiłkomierza dziewczyna przygotowywana była do gimnazjum. Późniejszy wyjazd do Krakowa na pensję i nauka w gimnazjum (1910 – 1914) był dla Antoniny jednym z najszczęśliwszych i najmilej wspominanych okresów w życiu. Wybuch pierwszej wojny światowej zmusza ją do wyjazdu. Udaje się do Smoleńska gdzie – wbrew woli swojej siostry – pracuje, jako siostra miłosierdzia.
W 1920 roku podjęła studia na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Niestety zmuszona była je przerwać na skutek wojny polsko – bolszewickiej. W grudniu 1920 roku wraca do Rabki i poznaje swojego przyszłego męża – Józefa Wnęka. Dwa lata później biorą ślub. „ Ideałem twoim niech będzie praca, nauka i miłość kraju” brzmi jedno z przykazań małżeńskich Józefa. W 1924 roku na zapalenie płuc umiera ich niespełna roczny synek. Poetka bardzo mocno to przeżyła. W wyniku rozmaitych kłopotów małżonkowie wyjechali na Wielką Łotwę. Tam powstał pierwszy tomik poezji Malwy (1925 r.) oraz dramat nawiązujący do Powstania Listopadowego Nieznany żołnierz (1930 r.). Przed wybuchem II wojny światowej małżonkowie wrócili do Rabki, zamieszkali w domu rodzinnym przy Kilińskiego. Poetka zajmowała się wychowywaniem córki Basi, a mąż pracą w księgarni. Tutaj też spędzili okupację.
W latach 1960 – 1980 wiersze poetki ukazywały się w różnych czasopismach (min. w „Dzienniku Polskim”, „Kulturze”, „Wieściach”). W 1979 roku Wydawnictwo Lubelskie opublikowało tomik pt. Wiersze spod Gorców. Antonina Zachara – Wnękowa prócz wierszy pisała też baśnie i legendy, które ukazały się w tomiku Baśnie spod Gorców (1980 r.). W bardzo ciekawy sposób łączą one okruchy folkloru podhalańskiego z realiami życia codziennego. Mówią o wartościach podstawowych: szlachetności, dobroci, miłości. Akcja ich toczy się zawsze na tle pięknej, górskiej przyrody.
W 2000 roku ukazał się tomik wierszy autorki pt. Wiersze zebrane. Strofy swojej poezji pisała Antonina zarówno językiem literackim, jak i gwarą gorczańską. Większą część życia spędziła pospołu z ludnością góralską. Była mocno związana z regionem podhalańskim i przede wszystkim jego uroki opiewała w wierszach. Jej poezja przesycona jest zaufaniem i miłością do świata, życia. Przyroda jest dla poetki uosobieniem ładu i harmonii, jest inspiracją do głębszych refleksji.
Po śmierci męża i usamodzielnieniu się córki Antonina Zachara – Wnękowa kupiła kawałek pola na górce z widokiem na miasteczko i Luboń Wielki. Zbudowała mały, drewniany domek „Trzmiel”. Posadziła leśne drzewka, skleciła obórkę dla kóz. Mieszkała tu od wiosny do jesieni – w swojej „świątyni przyrody”. Napisała do przyjaciółki: „Mój charakter podobny jest do Tołstojowego; koszę, żnę, kopię, chodzę ubrana jak ostatnia robotnica”. Żyła bardzo skromnie; piła wodę ze źródełka bijącego niedaleko „Trzmiela”, spożywała najprostsze potrawy. Nie uznawała zdobyczy cywilizacji. Pod koniec życia zaczęła malować. Jej akwarele były – podobnie jak wiersze – pełne fantastycznych obrazów: nieba, strachów polnych pilnujących zboża, starej kobiety idącej niebem wraz z kozą.
W 1981 Antonina Zachara – Wnękowa została honorowym członkiem Związku Podhalan.
„Poetka serca ziemi i serca
człowieka” zmarła cicho, a właściwie zasnęła 13 lutego 1984 roku. Jej
góralski pogrzeb zgromadził z całego Podhala wielbicieli jej poezji.
W 1985 roku Zarząd Związku
Podhalan o/Rabka oraz Miejski Ośrodek Kultury podjęli decyzję o
organizacji konkursu poetyckiego im. Antoniny Zachary – Wnękowej chcąc
w ten sposób oddać hołd poetce tak mocno związanej z Rabką. W pierwszą
rocznicę śmierci Urząd Miasta i Gminy ufundował tablicę pamiątkową na
domu poetki, a w 1999 roku Szkoła Podstawowa w Ponicach przyjęła imię
Antoniny Zachary – Wnękowej.
Od 16 czerwca 2012 r. imię to nosi także Gimnazjum w Ponicach.
Opracowanie:
Joanna Ptak